Pomimo tego, że coraz lepiej znamy biologiczne i psychospołeczne uwarunkowania używania narkotyków, cały czas trudno przewidzieć, czy ktoś po nie sięgnie czy nie. Znamy za to cechy, które prawdopodobieństwo takie zwiększają lub zmniejszają…
‣ Od czego zależy to, że jedni skłonni są do podejmowania niebezpiecznych zachowań, a inni nie?
Czy jeśli ktoś spróbuje narkotyków, to czy eksperyment zaspokoi ciekawość i odbierze chęć dalszego testowania, czy przeciwnie – uruchomi spiralę prowadzącą do powstania poważnych problemów?
Uwarunkowania używania narkotyków są złożone
Naukowcy wyodrębnili szereg okoliczności, które zmniejszają lub zwiększają prawdopodobieństwo zaangażowania młodych ludzi w działania zagrażające zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, a nawet życiu.
Oddziałują one z różną siłą na różnych etapach życia, czyniąc osobę mniej lub bardziej podatną lub odporną na sięganie po narkotyki. A nazywają się czynnikami chroniącymi i czynnikami ryzyka.
Czynniki chroniące, czyli…
Czynniki chroniące ograniczają lub zmniejszają wpływ czynników ryzyka. Nie oznacza to jednak, że osoba, która znajduje się pod silnym wpływem niekorzystnych czynników, uzależni się od środków psychoaktywnych czy jest skazana na życiowe porażki. Może być na to jedynie bardziej podatna.
Podobnie jak działanie czynników chroniących nie gwarantuje wolności od życiowych zagrożeń i podejmowania nieodpowiedzialnych decyzji. Ostatecznie ani korzystna, ani niekorzystna konstelacja uwarunkowań nie definiuje losu. Bardzo dużo zależy od nas samych.
Cechy chroniące
Czynniki chroniące to cechy indywidualne człowieka i jego najbliższego otoczenia, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i adaptacji do zmieniających się warunków życia.
Wśród najważniejszych wymienia się dobry kontakt z osobami dorosłymi ze swojego najbliższego środowiska, dzięki którym rozwijamy nie tylko wiele różnych umiejętności, ale i budujemy swoją samoocenę oraz zaufanie do tego, że możemy sobie poradzić w różnych sytuacjach (zarówno samodzielnie, jaki i sięgając po pomoc).
Czynnikami chroniącymi są także te cechy i umiejętności, które pozwalają nawiązywać i rozwijać dobre relacje z innymi ludźmi.
Należy do nich umiejętność radzenia sobie z trudnymi emocjami (np. z przygnębieniem, rozdrażnieniem czy frustracją), która również pomaga szerokim łukiem omijać zachowania ryzykowne.
Osoby posiadające tę umiejętność, gdy doświadczają nieprzyjemnych uczuć w trudnych dla siebie momentach sięgają po konstruktywne (czyli korzystne dla nich i nie raniące innych) sposoby i strategie radzenia sobie z nimi, takie jak: rozmowy z bliskimi i przyjaciółmi, wysiłek fizyczny czy skupienie się na poszukiwaniu rozwiązania problemowej sytuacji.
Relacje z osobami, które mają negatywny stosunek do narkotyków czy innych zachowań ryzykownych również uodparniają na podejmowanie nieodpowiedzialnych wyborów.
Dotyczy to nie tylko wcześniej wspomnianych rodziców czy opiekunów, ale i rówieśników. Ponadto posiadanie pasji i zainteresowań oraz wynikających z nich celów potrafi być na tyle motywujące do pracy i rozwoju, że skutecznie odwraca uwagę od niekorzystnych dla siebie zachowań.
Czynniki ryzyka, czyli…
Czynniki ryzyka to indywidualne cechy człowieka i jego najbliższego otoczenia, które wpływają negatywnie na jego funkcjonowanie w rodzinie, w grupie rówieśniczej czy w szkole i utrudniają poradzenie sobie z pojawiającymi się trudnościami. W efekcie mogą zwiększać prawdopodobieństwo podejmowania ryzykownych decyzji.
Ryzykowne skłonności
Skłonność do podejmowania niekorzystnych dla siebie działań przejawiają zazwyczaj osoby nieradzące sobie z własną impulsywnością i trudnymi dla siebie emocjami. Jeżeli doświadczają czegoś dla siebie bolesnego, zwykle chcą albo się od tego natychmiast odsunąć, albo szybko rozładować przeżywane napięcie.
Sprzyjać może temu również duża, często uwarunkowana biologicznie, potrzeba doznawania intensywnych, mocnych wrażeń.
Nie bez znaczenia są również problemy w relacjach z innymi ludźmi (w rodzinie, w szkole i poza nią) prowadzące do przeżywania silnych napięć, poczucia wyobcowania, które mogą przeradzać się we wrogość wobec innych oraz w zachowania autoagresywne.
Wówczas bardzo łatwo ulec iluzji, że upragnioną akceptację można odnaleźć wśród osób używających narkotyków czy zachowujących się w inny, ryzykowny sposób.
Tak naprawdę jednak niczego poza niszczeniem siebie i szans na rozwój nie sposób w takich relacjach uzyskać. Za to łatwo wówczas zaprzestać poszukiwania lub pogłębiania swoich pasji i deprecjonować edukację czy inne swoje możliwości.
Niedocenianie siebie, brak jasno wytyczonych celów i trudności w radzeniu sobie z przeżyciami i porażkami mogą sprawiać, że dużo łatwiej jest wówczas ulegać presji grupy, która namawia na przykład do wzięcia narkotyku.
Sprawdź się: Czy lubisz ryzyko?
Czynniki to nie przeznaczenie
Czasami zdarza się, że ktoś, kto odnosi sukcesy w nauce czy realizuje swoje pasje, a nawet wydaje się duszą towarzystwa sięgnie po narkotyki.
Czynniki chroniące i czynniki ryzyka czynią jedynie zachowania mniej lub bardziej prawdopodobnymi, ostatecznie o nich nie przesądzają. To, czy ktoś okaże się bardziej podatny na branie narkotyków zależy od splotu różnych okoliczności oraz od uzależniającego działania na organizm człowieka samej substancji psychoaktywnej.
Warto natomiast pamiętać, że doświadczenie w swoim życiu pewnych przeciwności losu, może w jakimś feralnym momencie popchnąć do eksperymentowania ze środkami psychoaktywnymi i mocno utrudnić ich porzucenie, torując drogę do uzależnienia. Nie oznacza to jednak, że młody człowiek nie ma tutaj nic do powiedzenia.
Decyzja jest Twoja
Uwarunkowania używania narkotyków mogą być różne i występować w różnych kombibnacjach. Jednak finalna decyzja o podjęciu ryzyka związanego z używaniem narkotyków i dopalaczy zależy od nas samych.
Dokonując różnych wyborów warto pamiętać, że decyzje podejmowane pod wpływem chwili, silnych emocji, nagłego impulsu czy zewnętrznego nacisku nie dają nam możliwości zastanowienia się i przeanalizowania ewentualnych zysków i strat związanych z przyjęciem danego rozwiązania.
Takie decyzje podejmujemy zazwyczaj zbyt pochopnie, nie mając świadomości potencjalnych zagrożeń czy negatywnych konsekwencji.
Osoby w wieku dorastania z racji swojego etapu rozwojowego są bardziej narażone na działanie pod wpływem impulsu. Dając sobie czas do namysłu, analizując możliwe korzyści i zagrożenia każdego z rozwiązań, zazwyczaj obniżamy ryzyko podjęcia niekorzystnej dla nas samych decyzji.
Często w takiej sytuacji może pomóc rozmowa z kimś życzliwym, kimś komu na nas po prostu zależy. Narkotyki, mimo że na chwilę pozwalają odsunąć się od problemów, ostatecznie tylko je pogłębiają.
➥ Szukasz pomocy lub wsparcia?
‣ skorzystaj z młodzieżowego telefonu zaufania 116111
‣ zasięgnij anonimowej porady e-mail lub porozmawiaj na czacie
‣ Pobierz ulotkę z telefonami dla osób poszukujących wsparcia
‣ Wyszukiwarka placówek pomocowych
‣ Zadzwoń na Ogólnopolski Telefon Zaufania "Narkotyki – Narkomania" 801 199 990, czynny codziennie w godzinach 16-21.