Narkotyki są znane co najmniej od kilku tysięcy lat. Ludzie sięgali po nie z dwóch podstawowych powodów: chęci uśmierzenia bólu fizycznego oraz potrzeby dostarczenia sobie ulgi psychicznej. Historia opium pokazuje jego użycie w obu tych aspektach.
Opium jest alkaloidem (opiatem) pozyskiwanym z maku lekarskiego. Silnie oddziałuje na układ nerwowy, wprowadzając w stan odurzania i znieczulenia. Jest jednocześnie jednym z najwcześniej rozpoznanych narkotyków.
Przedawkowanie przed naszą erą
Historia opium zaczyna się, w zależności od źródła, 6 do 8 tys. lat p.n.e.
Pierwsze zapiski dotyczące odziaływania ekstraktów z maku datowane są na ponad 3 tys. lat p.n.e. Już sumerowie pisali o maku lekarskim jako o „roślinie radości i wesela”[1]Devenrort – Hines. R. (2006). Odrzuceni. Historia Narkotyków 1500-2000. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B. s. 39..
Przez kolejne setki lat opium było wykorzystywane podczas rytuałów i obrzędów (w czasach starożytnych) oraz w medycynie. W starożytności używane było m.in. w krajach arabskich, Grecji i Rzymie. Poza uspokajającymi i znieczulającymi efektami wyciągu z maku lekarskiego, lekarze bardzo szybko dostrzegli również destrukcyjne skutki zażywania narkotyku.
Nikander z Kolofonu w II wieku p.n.e. podzielił się niepokojącymi obserwacjami ludzi po zażyciu narkotycznego specyfiku. Jak pisał: „ich oczy nie otwierają się i tkwią pod powiekami całkowicie nieruchome. Wycieńczeni, spływają cuchnącym potem, krew ucieka z policzków, wargi puchną, szczęki się rozwierają, a przed gardło z ledwością przedziera się ciężki, stygnący oddech. Często zsiniały paznokieć lub pomarszczone nozdrze zwiastuje rychłą śmierć”.
Dzieje nowożytne
Wyprawy podróżnicze w XVI w. oraz rozwój wymiany handlowej między ówczesnymi krajami europejskimi a Bliskim Wschodem sprawiły, że wzrosło zainteresowanie pozamedycznym działaniem opium. Relacje z odległych zakątków świata dostarczały mieszkańcom Europy pożywki do rozbudzania wyobraźni na temat działania opium. Było ono m.in. wykorzystywane przez żołnierzy tureckich podczas prowadzonych wojen dla zmniejszenia lęku i wzmocnienia „ducha walki”.
Przede wszystkim medycyna
Cały czas jednak przede wszystkim „leczniczy” aspekt stosowania opium znajdował się w polu zainteresowana i eksperymentów lekarzy.
W latach sześćdziesiątych XVII wieku sporządzono pierwszy płynny roztwór opium – laudanum.
Środowiska medyczne doceniając właściwości narkotyku przy uśmierzaniu bólu, coraz wyraźniej dostrzegało również zagrożenia związane z uzależnieniem, od bądź co bądź, narkotyku, ostrzegając przed jego „diabelską twarzą” i „tragedią wyniszczenia”, jakie za sobą niesie.
Kolejne odkrycia
Odkrywano jednocześnie kolejne aspekty odurzającego aspektu opium. Pojawiającym się pod wpływem narkotyków halucynacjom zaczęto przypisywać szczególne znaczenie – jako ekspresjom treści umysłu, które na co dzień nie są dostępne poznaniu.
Opium w poczuciu jego użytkowników (przede wszystkim wywodzących się jeszcze w XVII w z klas uprzywilejowanych) miało stać się zatem swego rodzaju narzędziem do samopoznania.
W kolejnych stuleciach opium stawało się przedmiotem dalszych eksperymentów medycznych i dyskusji wokół pomocnych i negatywnych aspektów jego stosowania.
Lekarze coraz wyraźniej alarmowali jak wielu spustoszeń ta substancja może poczynić w organizmie i umyśle człowieka, nawet jeżeli stosowana jest w celach stricte leczniczych.
Historia opium – nowy początek
Wiek XIX odsłonił kolejne oblicze opium – wyizolowano najbardziej psychoaktywny składnik opium – morfinę[2]Nazwa nawiązuje do greckiego boga snu i marzeń sennych – Morfeusza..
Kolejne zastosowania
Zainteresowania opium w tym stuleciu wiązało się z jednej strony z jego popularnością wśród rozwijającej się wówczas artystycznej bohemy, a z drugiej strony – z pokłosiem prowadzonych wówczas wojen.
Wojna secesyjna w Ameryce, wojna austriacko-pruska i francusko-pruska w Europie pozostawiły po sobie tysiące żołnierzy borykających się z uzależnieniem, w tym od opium i jego pochodnych. Na polu walki przynosiły im uśmierzenie bólu, a po jej zakończeniu – ukojenie bólu psychicznego. Dzisiaj nazwalibyśmy to zespołem stresu pourazowego.
Być może to właśnie osobiste obserwacje i doświadczenie udziału w wojnie francusko-pruskiej skłoniło Arthura Conan Doyla (lekarza z wykształcenia) do stworzenia portretu jednego z najsłynniejszych bohaterów literackich – Shrelocka Holmesa, który był uzależniony od środków psychoaktywnych: kokainy i morfiny.
Nowy związek – heroina
Cały czas opium i jego pochodne (morfina) były jednocześnie powszechnie stosowane w medycynie. Leczono nim m.in. kaszel, astmę, podawano chorym na syfilis i inne choroby weneryczne. Pod koniec XIX stulecia w efekcie eksperymentów chemicznych z morfiną zsyntetyzowano po raz pierwszy heroinę, dla której również na początku znajdowano zastosowanie przede wszystkim w medycynie.
Historia uzależnień
Rosnąca liczba przypadków uzależnienia i zgonów po użyciu opiatów sprawiła, że w latach 70. XIX wieku handel i dystrybuowanie narkotyków objęte zostały regulacjami prawnymi, które zakazywały ich sprzedaży, z wyjątkiem tych przepisanych na receptę.
Niestety nie chroniło to w żaden sposób osób używających tych środków z powodów chorób, zwłaszcza przewlekłych, przed uzależnianiem się.
Ostatecznie w XX wieku handel i używanie narkotyków zostały zakazane. Morfina, jest cały czas wykorzystywana do tworzenia leków, które podawane są w ściśle kontrolowanych warunkach.
Ekstrakty z maku lekarskiego towarzyszą człowiekowi od tysiącleci. Historia opium i jego pochodnych tworzona jest przede wszystkim przez ludzkie pragnienia uśmierzenia bólu i dostarczenia sobie ulgi, również psychologicznej.Nie brakuje jednak przykładów na to, jak przychodzi się mierzyć z mroczną stroną opiatów .
Wówczas, jak zauważył XVII-wieczny lekarz Thomas Willis, „anielskie” i uwodzące oblicze opium ujawnia swoją „drugą, diabelską twarz”.
➥ Poznaj więcej faktów o narkotykach
‣ Zobacz leksykon od A do Z
‣ Informator Poradni narkotykowej on-line